Bałaszewicz Juljan Aleksander (1831–1875), h. Łabędź, szpieg i prowokator rosyjski. Ur. na Wileńszczyźnie, syn Fabjana Gaspara B. i Marji ze Snarskich, kształcił się w szkole poniewieskiej; w r. 1851 wstąpił do służby wojskowej rosyjskiej, którą ostatecznie porzucił w r. 1858 w stopniu podporucznika. Trudnił się potem antykwarstwem w Wilnie i Petersburgu. Uprawiając w wolnych chwilach poezję, wydał w r. 1860 w Moskwie zbiorek poezyj pt. Niezabudki z nad brzegów Newy. Czas jakiś wydawał w Petersburgu w języku rosyjskim miesięcznik pt. »Orzeł«. Karjerę prowokatorską rozpoczął w r. 1861, zaofiarowując swoje usługi tzw. III wydziałowi, z ramienia którego został wysłany do Paryża, gdzie potrafił wcisnąć się do kół emigranckich. Przybrawszy nazwisko hr. Alberta Potockiego, udawał gorącego patrjotę polskiego, śledząc emigrantów i informując swych mocodawców w Warszawie i Petersburgu. Jednocześnie trudnił się perlustracja korespondencji w prefekturze paryskiej, wyświadczając usługi zarówno policji francuskiej jak rosyjskiej. Zdemaskowany przez jednego z urzędników prefektury w końcu roku 1863, przeniósł się do Londynu, gdzie wpobliżu British Museum założył sklep antykwarski. Wyrobił sobie w ten sposób pewne stosunki wśród londyńskich sfer naukowo-muzealnych oraz wśród emigrantów Polaków i Rosjan, o których przesyłał raporty III wydziałowi. Między innymi potrafił wciągnąć w swe sieci znanego rewolucjonistę Ławrowa oraz emigranta polskiego, głośnego jenerała Komuny Walerego Wróblewskiego. Spowodu nadwątlonego zdrowia musiał około 1875 opuścić Londyn i przenieść się do południowej Francji, gdzie wkrótce zakończył życie. Na krótko przed śmiercią wskutek niedyskrecji jednego z jego pomocników nastąpiło zdemaskowanie B. i ujawnienie prawdziwego nazwiska i roli, jaką od lat tylu odgrywał.

Herzen, Dzieła, XIV; Ławrow P., Księga zbiorowa, Petersburg 1922; Iwaszkiewicz, Niebezpieczny prowokator, »Ilustr. Kur. Krak.« 1928, 356; Kucharzewski, Od białego do czerwonego caratu, III, W. 1928.

Janusz Iwaszkiewicz